Đập Đồng Cam

Đập Đồng Cam trước năm 1945 còn có tên là đê Bảo Đại, là một công trình thủy lợi lớn trên sông Ba do người Pháp thiết kế và chỉ huy xây dựng. Công trình này được khởi công vào năm 1924, đến năm 1930 hoàn thành đập chính và đến năm 1932 thì hoàn thành toàn bộ hệ thống dẫn thủy nhập điền để phục vụ nước tưới cho 20.000ha (hiện nay đã mở rộng hơn 31.000ha) ruộng lúa ở vùng đồng bằng hạ lưu sông Ba. 

Hệ thống thủy nông Đồng Cam là mạch sống của người dân vùng đất này, nước làm cho đồng ruộng xanh tươi, cây trái sai quả, trĩu cành. Toàn bộ hệ thống kênh chảy về hạ lưu sông Đà Rằng và thông ra cửa biển, theo hệ thống bậc thang từ trên cao xuống thấp dần chảy về đồng bằng ven biển.

Công trình đập Đồng Cam ra đời cách đây gần 100 năm bằng hàng chục triệu ngày công lao động thủ công đào núi, ngăn sông xây đập của hàng vạn người dân Phú Yên xưa. Đến nay, đã thành thông lệ ngày mồng tám tháng Giêng hàng năm là ngày lễ hội đập Đồng Cam. Lễ hội tri ân người xưa đã làm nên con đập “kỳ vĩ” này, đem lại nguồn lợi kinh tế, mùa màng bội thu cho người dân trong tỉnh.

Gần 1 thế kỷ đi qua mùa nước chảy, công trình vẫn bền vững kiên cố tuyệt vời. Đập Đồng Cam là công trình được công nhận là danh thắng quốc gia do chính bàn tay, khối óc của người lao động làm nên. Những viên đá chẻ dùng để xây đập, không viên nào giống viên nào, bảo đảm kỹ thuật và mỹ thuật trong quá trình xây dựng. Mặt đập xây theo kiểu tổ ong, mỗi viên đá chỉ được xếp cách nhau đều đặn 2cm, làm ta liên tưởng đến chiều dài thân đập là miếng sáp ong khổng lồ. Khi làn nước nhẹ tràn qua ánh lên một màn bạc, làm mải mê du khách đến nơi đây.

Đập Đồng Cam nối 2 dãy núi cao Trù Các (phía Bắc) với Núi Qui Hậu (bờ Nam) tạo nên thế sơn thủy hữu tình. Phía trên đập mùa này có những hồ nước nhỏ chảy xuống tạo thành thác, bọt tung trắng xóa nhấp nhô đá và đá. Mặt nước hồ Đồng Cam rộng hàng trăm ha, phẳng lặng thuận lợi cho việc du thuyền độc mộc vào tiết trời xuân êm ả.

Đến Đồng Cam ta mới cảm nhận được giá trị to lớn của sức người, sức của mà cha ông ta đã đổ xuống đây. Cách lưng chừng núi Trù Các khoảng 500m, với gần 100 bậc tam cấp, tấm bia kỷ niệm lớn bài trí công phu theo thế rồng cuộn, lân chầu mặt nguyệt, sư tử v.v… kiến trúc kiểu lăng tẩm kinh thành Huế xưa ghi tên những người đã ngã xuống nơi đây, trong những năm tháng xây dựng công trình này.