Chùa Diệu Đế

Chùa Diệu Đế toạ lạc bên bờ sông Hộ Thành, người Huế gọi là sông Gia Hội, hoặc sông Đông Ba, nay là số 100B đường Bạch Đằng, gần cầu Gia Hội. Chùa Diệu Đế có một vị trí quan trọng trong lịch sử Phật Giáo ở Huế. Chùa nguyên là phủ của vua Thiệu Trị trước khi lên ngôi nên đã có cảnh quan rất đẹp, với vườn tược rộng rãi, cây cối xanh tươi. Năm 1844 nhà vua đã tôn tạo và sắc phong làm Quốc tự. Chùa trở thành một danh lam của đất kinh kỳ.

Vào đầu thế kỷ thứ XIX, về phía Đông kinh thành có khu vườn rất nổi tiếng, cây cối xanh tươi, nhà cửa qui mô đẹp đẽ. Vườn đó thuộc địa phận ấp Xuân Lộc, làng Du Ninh. Đây chính là nơi Hoàng tử Miên Tông, con vua Minh Mạng, đã ra đời vào năm 1807. Sau khi lên ngôi, năm 1844 vua Thiệu Trị đã cho hạ lệnh biến đổi nơi ở của mình thành một ngôi chùa và đặt tên là Diệu Đế Tự.

Kiến trúc chùa Diệu Đế vào thời đó rất khác với các chùa ở Huế. Không theo kiểu chữ “Nhất” của chùa Thiên Mụ, cũng không kiểu chữ “Môn” hoặc kiểu chữ “Phẩm” của nhiều nhà khác...Chùa Diệu Đế xây một bên hướng Tây Nam, nhìn ra sông Đông Gia, từ tam quan chùa ra đến bến sông có cách một con đường mà từ đời Tây thuộc về sau gọi là đường Đông Khánh, còn nay gọi là đường Bạch Đằng. Bên bờ sông có xây sáu trụ biểu thẳng tới tam quan chùa là hai trụ biểu cao lớn, hai bên bậc cấp lên xuống sông. Thẳng với đường chùa Ông hiện nay có hai tụ biểu và đường thẳng với đường Diêụ Đế hiện nay cũng có hai trụ biểu cho những bậc cấp lên xuống sông. Như thế là vào thời kỳ này trước chùa Diệu Đé có đến ba bến sông. Hiện nay chỉ còn một bến chính giữa. Tất cả các trụ biểu đều đã mất dấu tích.

Kiến trúc đại thể thì quanh chùa có bốn phía đều có xây thành. Những thành hiện nay vẫn còn dấu tích. Quanh bốn phía thành có tất cả là sáu cửa. Mặt trước có ba cửa, bên trên có cơi lầu tong đó có thờ Hộ Pháp tức là vị thần bảo hộ Phật pháp, hai bên tả hữu đều có cửa ra vào. Hiện nay tất cả đều đang còn, nhưng chắc không phải là lối kiến trúc ngày xưa. Chính giữa đoạn thành ở đường chùa Diệu Đế hiện nay có một cửa gọi là Tả môn đối diện qua phía đường chùa Ông có một cửa gọi là Hữu môn, hiện nay Tả, Hữu môn đều không còn, Bắc môn đang còn nhưng đều đã xây bít.

Bên trong vườn chùa được chia làm ba phần, có nhiều đoạn thành ngăn cách. Qua tam quan lầu thì phần ngoài hết ở bên trái có cung đình treo cái chuông lớn, chú tạo vào tháng sáu năm thiệu trị thứ sáu tức 1846, đối diện qua bên phải có Bi đình tức là nhà để bia khắc thơ ngự chế của vua, cũng có lạc khoản vào ngày tháng như ở chuông lớn. Chung đình và Bi đình với Đại Hồng chung và tấm Thạch bi vẫn còn với nhiều nét kiến trúc, chạm trổ và nhiều hoa văn rất đặc biệt.

Từ năm Duy Tân thứ ba, 1910 Tây lịch trở về sau, chùa Diệu Đế đã biến đổi hoàn toàn. Các trụ biểu ngoài sông không còn; phần tường ngăn ngang phần Đại Giác Điện với phần Đạo Nguyên Các ngày trước cũng không còn. Các tòa sở trong chùa chỉ còn lại như sau: Vào Tam quan chùa thì bên trái còn Chung đình, bên phải còn Bi đình; đến phần tường ngang để vào bên trong, qua cửa trung đạo của bức tường này thì có hai nhà Lôi gia đối mặt nhau để thờ Bát Bộ Kim Cang, đi thẳng theo trung bộ thì đến Điện Đại Giác. Bên sau Điện Đại Giác về phía nhà khách hiện nay có một Tăng xá và một Trù gia, hai bên vẫn còn hai cái giếng.

Chùa Diệu Đế trãi qua thăng trầm của lịch sử, từng huy hoàng, cũng từng suy vong theo thời cuộc, nhưng chùa vẫn đứng vững với thời gian, vẫn là nơi lui tới cho những người con Phật. Ngày nay chùa đang được trùng tu tuy chưa lấy lại được vẻ huy hoàng xưa nhưng cũng xứng đáng là một nơi để tham quan vãng cảnh.