Nhà Đày Buôn Ma Thuột

Nhà đày Buôn Ma Thuột thuộc địa chỉ 18 Tán Thuật, phường Tự An, thành phố Buôn Ma Thuột, là một địa chỉ đỏ trong việc gìn giữ, phát huy truyền thống dân tộc.
Được xây dựng trong những năm 1930-1931, Nhà đày là nơi giam giữ, đày ải tù chính trị chủ yếu của các tỉnh Trung Kỳ. Tên gọi nhà đày Buôn Ma Thuột một mặt bắt nguồn từ tên gọi do thực dân Pháp đặt là Pénitencer de Ban Mê Thuột. Sau khi thành án, những tù nhân án nặng (từ 5 năm trở lên), bị coi là nguy hiểm thì lần lượt bị đày tới những nơi xa xôi trong đất liền, ngoài hải đảo, hoặc là những nơi vốn là thuộc địa của Pháp cách Việt Nam hàng vạn dặm. Từ đó xuất hiện các nhà đày.


Nhà đày Buôn Ma Thuột xây dựng trên diện tích gần 2 hecta, với 4 bức tường bao quanh cao 4m dầy 40cm, 4 góc đều có vọng gác và có lính canh 24/24 giờ. Phía trong có 6 dãy lao tập thể giam giữ tù nhân, bên cạnh cổng chính ở phía Nam là dãy xà lim giam giữ tù chính trị thực dân Pháp cho là nguy hiểm. Ngoài ra còn có nhà xưởng, bàn giấy, nhà kho và bếp ăn. Đây là kiểu bố trí nhà tù truyền thống của thực dân Pháp. Cách bố trí Nhà đày khép kín vừa tận dụng được mặt bằng, vừa giám sát tù nhân một cách hiệu quả nhất.

Lúc đầu Nhà đày chưa được làm kiên cố: khung nhà bằng gỗ, tường làm bằng cốt tre đắp đất trộn rơm, lớp vỏ ngoài trát bằng xi măng mỏng, mái lợp lá. Tuy nhiên, do số lượng tù nhân chuyển lên ngày càng nhiều, thì đến cuối tháng 11/1931, việc xây dựng kiên cố Nhà đày đã hoàn thành. Các nhà giam đều được xây tường gạch, mái lợp ngói. Về sau, có một số tù nhân tổ chức vượt ngục thì nhà tù được gia cố chắc chắn thêm.

Năm 1954, chiến thắng Điện Biên Phủ đã kết thúc thắng lợi 9 năm kháng chiến chống Pháp và Mỹ nhảy vào thế chân Pháp. Với âm mưu, thủ đoạn mới, phương tiện hiện đại, nhà đày Buôn Ma Thuột tiếp tục được sử dụng và có một số thay đổi để phù hợp với tình hình mới như: xây thêm một bức tường ngăn đôi Nhà đày, một bên làm trung tâm cải huấn và một bên làm kho quân nhu và mở hai cổng mới ở phía Tây của nhà đày, đồng thời chúng còn xây thêm nhà Quốc thái dân an, nhà Nguyện, phòng biệt giam, nhà lao nữ…

Nhà đày Buôn Ma Thuột được nhiều người biết đến không phải vì kết cấu kiến trúc, không phải vì đòn roi tra tấn tàn bạo của kẻ thù mà là ở phong trào đấu tranh anh dũng của các thế hệ tù nhân chính trị nơi đây. Nhà đày là nơi giam giữ nhiều chiến sỹ yêu nước như các đồng chí Võ Chí Công, Phan Đăng Lưu, Hồ Tùng Mậu, Nguyễn Chí Thanh, Tố Hữu…


Qua các lần trùng tu, hiện nay Nhà đày Buôn Ma Thuột thường xuyên mở cửa đón khách tham quan các cụm trưng bày hình ảnh, hiện vật nhằm phần nào tái hiện lại một cách chân thực, sống động những năm tháng khốc liệt, hào hùng của những chiến sỹ cách mạng ở nơi đây.